Oszustwo jest jednym z najczęstszych przestępstw w obrocie gospodarczym. Jego ofiarą można paść nie tylko, w przypadku gdy ktoś wyłudzi od nas pieniądze lub towar, ale także przykładowo w razie wprowadzenia nas w błąd przez partnera biznesowego co do swojej sytuacji finansowej. Jeżeli czyn nierzetelnego kontrahenta spełnia przesłanki wskazujące na dokonanie przez niego oszustwa warto rozważyć, czy nie złożyć zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa do organów ścigania. Powyższe jest o tyle zasadne, iż podczas ewentualnego postępowania karnego sprawca oprócz poniesienia odpowiedzialności karnej może zostać zobowiązany do naprawienia szkody jaką, w związku z oszustwem poniósł pokrzywdzony.
Omawiane przestępstwo zostało uregulowane w art. 286 KK i zachodzi, gdy łącznie spełnione są następujące warunki:
- sprawca działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej;
- doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia mieniem;
- wprowadzając ją w błąd albo wyzyskując jej błąd lub niezdolność do należytego pojmowania przedsiębranego działania.
Istotą powyższego przestępstwa jest więc doprowadzenie innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem. Celem działania sprawcy jest osiągnięcie korzyści majątkowej. Wprowadzenie w błąd pokrzywdzonego przez sprawcę musi dotyczyć istotnych okoliczności, które mogły mieć wpływ na podjęcie przez oszukiwaną osobę decyzji rozporządzenia mieniem. Przykładem takiego działania może być między innymi zakup towaru od kontrahenta z odroczonym terminem płatności w sytuacji, gdy nabywca wiedział, że nie będzie w stanie za niego zapłacić lub, gdy ktoś zawierając umowę pożyczki pieniężnej przekazuję pożyczkodawcy nieprawdziwe informacje odnośnie swojej sytuacji finansowej lub możliwych do ustanowienia zabezpieczeń. Z oszustwem będziemy mogli mieć do czynienia także, jeżeli wierzyciel na podstawie tytułu wykonawczego wystąpi z wnioskiem o wszczęcie egzekucji, gdy cała wierzytelność została już zapłacona. Potwierdza to Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2010 r. (sygn. akt . IV KK 1/2010), w który wskazano, iż „Czynnością oszukańczą w rozumieniu art. 286 § 1 k.k. może być także złożenie do komornika wniosku o wszczęcie egzekucji, jeżeli w dacie składania wniosku wierzyciel jest świadomy, że objęte wnioskiem świadczenie zostało spełnione zgodnie z treścią tytułu egzekucyjnego”.
Należy zaznaczyć, iż do oszustwa dochodzi jedynie wtedy, gdy rozporządzenie mieniem będzie obiektywnie niekorzystne. Oszustwo jest przestępstwem umyślnym dlatego będziemy mieli z nim do czynienia wtedy, gdy sprawca w chwili dokonywania przez inną osobę czynności rozporządzającej mieniem miał zamiar doprowadzenia jej do niekorzystnego rozporządzenia. Chodzi, tu przykładowo o sytuację, w której ktoś w momencie odbioru towaru z odroczonym terminem płatności lub podpisywania umowy pożyczki miał świadomość, iż nie zapłaci za towar albo nie zwróci pożyczki. Przestępstwem nie będzie, więc brak zapłaty za towar spowodowany pogorszeniem się sytuacji rynkowej, której nie można było przewidzieć.
W przypadku, gdy jesteśmy osobą pokrzywdzoną oszustwem, a sprawa przeciwko oskarżonemu będzie na etapie postępowania karnego warto mieć świadomość, iż możemy w nim dochodzić roszczeń związanych bezpośrednio z popełnionym przestępstwem. Przepisy kodeksu postępowania karnego dają pokrzywdzonemu możliwość zgłoszenia wniosku o orzeczenie obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia krzywdy wyrządzonej przestępstwem, jak również możliwość wytoczenia przeciwko oskarżonemu powództwa cywilnego w celu dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa (tzw. powództwo adhezyjne).
Należy pamiętać o terminach, w których możemy zgłaszać powyższe żądania. Mianowicie prawo wytoczenia przeciw oskarżonemu powództwa cywilnego przysługuje pokrzywdzonemu nie później niż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego, to znaczy do czasu odczytania oskarżonemu aktu oskarżenia, natomiast termin do złożenia wniosku, o naprawienie szkody jest dłuższy i mija z momentem zakończenia pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego na rozprawie głównej. Główną różnicą pomiędzy wnioskiem o naprawienie szkody, a powództwem adhezyjnym jest to, że w przypadku tego drugiego pokrzywdzony uzyskuje status powoda cywilnego i staje się stroną w procesie. Natomiast poprzez złożenie wniosku o orzeczenie obowiązku naprawienia szkody pokrzywdzony nie zyskuje uprawnień strony w postępowaniu karnym, a co za tym idzie nie będzie mógł przykładowo wnieść apelacji od wyroku. Warto też zaznaczyć, iż wskazane powyżej uprawnienia wzajemnie się wykluczają, a więc pokrzywdzony nie może skorzystać z obu instytucji jednocześnie.
Jeżeli zasądzone przez sąd karny odszkodowanie, obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo nawiązka orzeczona na rzecz pokrzywdzonego nie pokrywają całej szkody lub nie stanowią pełnego zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, pokrzywdzony będzie mógł dochodzić dodatkowych roszczeń w postępowaniu cywilnym. Rozstrzygnięcie, zaś sprawy cywilnej w postępowaniu karnym stwarza powagę rzeczy osądzonej i uniemożliwia postępowanie przed sądem cywilnym w tej samej sprawie co do zasądzonego już roszczenia.
Marcin Kamiński Kancelaria Prawna ARKANA
Artykuł dostępny również na biznes.onet.pl